odmiana racjonalności oparta na logice cel – środek; koresponduje ona z potocznym myśleniem o edukacji i oświacie czyniącym najważniejszym kryterium skuteczność w osiąganiu ideałów, wzorów, wzorców, celów itd.

zasada, zgodnie z którą społeczeństwo trwa w stanie konfliktu między różnymi grupami interesów, które okresowo doprowadzają do radykalnych, rewolucyjnych zmian ustalonego stanu rzeczy; stosowanymi tu kategoriami opisu procesów społecznych są: sprzeczności, emancypacja, niedobory, dominacja.

stanowisko ontologiczne zakładające istnienie danych zmysłowych, które są odpowiednikami idei i przedmiotów abstrakcyjnych.

według Ludwika Chmaja stanowisko, które główny cel wychowania upatruje w przystosowaniu dziecka do rzeczywistości, tj. w takim jego urobieniu i ukształtowaniu, by mogło całkowicie podołać jej wymaganiom.

opozycja idealizmu; według Bogdana Suchodolskiego realizm kieruje się zasadą, że kształtowanie człowieka ma się odbywać w związku z realnymi zadaniami, które jako obywatel i zawodowiec będzie musiał podjąć i wykonać w życiu.

refleksja będąca efektem wstrząsu, którego doznaje praktyk zaskoczony nieoczekiwanym pojawieniem się w sytuacji, w której działa, jakiegoś nowego elementu; postawiony wobec konieczności „ogarnięcia” tego co się dzieje, może zatrzymać się na chwilę w „środku działania” i pomyśleć o tym, co robić dalej.

według D. Schöna procesy myślowe uruchomione podczas „poznawania w działaniu”, nie poddające się łatwo werbalizacji czy eksplikacji, będące jednak przedmiotem refleksji i opisu dokonywanego przez praktyka już po zaistnieniu wydarzenia.

zmiana ustroju, treści i organizacji całego systemu szkolnego lub niektórych jego części. Spowodowana przez przeobrażenia życia społeczno-gospodarczego kraju oraz konieczność dostosowania do nich działalności szkolnictwa.

reformy, które dotyczą permanentnej aktualizacji treści nauczania, podręczników szkolnych, wyposażenia szkół w pomoce dydaktyczne, rozwoju nowoczesnych metod oddziaływania pedagogicznego czy kształcenia nauczycieli; ten typ reform w Polsce wiąże się z wykorzystywaniem nieobecnych w kraju modeli nowoczesnej dydaktyki oraz z „dostosowywaniem” rodzimych treści nauczania do obowiązujących w krajach Unii Europejskiej rozwiązań programowych czy strukturalnych, jak np. nauczanie języków obcych czy wprowadzenie państwowego egzaminu maturalnego.

w Polsce reformy te miały na celu demontaż socjalistycznego systemu oświatowego, polegający na: oddolnym ruchu tworzenia szkół niepaństwowych, odejściu władzy państwowej od centralistycznego formułowania kierunków polityki oświatowej, planów i programów nauczania oraz wychowania, redukcji nadmiernego centralizmu i kontroli instytucji edukacyjnych, przejmowaniu przedszkoli przez gminy oraz dobrowolnym przejmowaniu szkół podstawowych.

reformy, które są efektem nowatorstwa pedagogicznego, przynoszącego nowe, alternatywne rozwiązania cząstkowe lub całościowe wzory zmiany przez pojedynczych nowatorów (transformacyjnych liderów), naukowców, społeczników (rodziców, stowarzyszenia, wspólnoty) do systemu szkolnego na zasadzie indukcji (wzbudzanie oddolne) lub dyfuzji (przenikanie).

reformy planowane i sterowane w fazie realizacyjnej odgórnie przez centralne władze państwowe (Ministerstwo Edukacji Narodowej); etatystyczna strategia reformowania sprowadza się do narzucania przez państwowe władze oświatowe, często z udziałem powoływanych i finansowanych przez nie ekspertów, określonej koncepcji zmian, które nie zawsze mają jawne dla społeczeństwa cele, szczególnie wówczas, gdy służą interesom gospodarczym, ideologicznym czy politycznym państwa, a nie poszczególnym podmiotom edukacji.