ateński ideał wychowawczy, zgodnie z którym wychowanie powinno zapewnić „estetyczną” proporcję: harmonię i wszechstronność (w innym znaczeniu termin ten oznacza kulturę osobistą).

(gr. pais – dziecko, łac. centrum – środek), kierunek pedagogiczny, zgodnie z którym dziecku przyznaje się centralną pozycję w procesach edukacji; pogląd ten opiera się na przekonaniu o względnej doskonałości jego zadatków wrodzonych. Z tego względu pajdocentryzm traktuje wychowanie jako samą tylko opiekę nad samorzutnym rozwojem dziecka, do którego należy dostosować programy, metody i organizację pracy dydaktyczno-wychowawczej. Jednocześnie w pajdocentryzmie wyraźnie nie docenia się roli nauczyciela i społecznych uwarunkowań edukacji.

kierunek w pedagogice przyznający dziecku centralne miejsce w procesie wychowawczym, sprowadzający wychowanie do opieki nad naturalnym, samorzutnym jego rozwojem, oparty na przekonaniu o decydującej roli dla rozwoju człowieka jego zadatków wrodzonych.

konceptualizacja edukacji przyjmująca za główny cel swobodny rozwój dziecka; zakłada on, że główne źródło rozwoju znajduje się w samym dziecku, edukacja natomiast powinna pozwolić na ujawnienie przez dziecko zdolności i potencjalności, a następnie stwarzać warunki do ich urzeczywistnienia.

zespół radykalnych teorii krytycznych, które w skrajnej postaci budują wizję społeczeństwa bez szkoły, ujawnia on krytyczny stosunek do organizacji społecznych sterujących formalną edukacją; zwolennicy tej wersji pajdocentryzmu postulują „odszkolnienie” społeczeństwa, a procesy edukacyjne rozumieją jako wyzwalanie jednostek spod przemocą narzuconego przez społeczeństwo, opartego na nierównościach, status quo.

koncepcje, których twórcy próbują wniknąć w świat dziecka, rozpoznając znaczenia, jakie nadaje ono edukacyjnej codzienności; w tej wersji pajdocentryzmu ujawnia się tendencja do opisu i wyjaśniania świata edukacji bez uprzednio przyjętych założeń do analiz praktyki edukacyjnej w takim języku, w jakim ona przebiega.

zakład, którym kierował pedotriba, zajmujący się wychowaniem fizycznym.

(gr. parádeigma – przykład, wzór); termin używany od XVIII w., spopularyzowany przez Th.S. Kuhna; utożsamia się go z modelem uprawiania badań, bądź z wzorcem postępowania badawczego czy z modelem teoretycznym nauki.

zbiór ogólnych i ostatecznych przesłanek w wyjaśnianiu jakiegoś obszaru rzeczywistości przyjętych w społeczności uczonych – przedstawicieli danej dyscypliny naukowej, a następnie upowszechniony jako wzór myślenia w normalnych zbiorowościach użytkowników nauki.

zespół przesłanek ujmujących świat społeczny jako byt obiektywny z gotowymi strukturami regulującymi życie jednostki (determinizm).

zespół przesłanek nadających indywidualistyczne i subiektywistyczne znaczenie faktom występującym w życiu społecznym.

tradycja badawcza dążąca do zrozumienia, w jaki sposób jednostki zyskują świadomość w ramach struktur społecznych.