inaczej pedagogika emancypacyjna; nurt badań edukacyjnych, rozwijający się głównie w USA od połowy lat 70. XX wieku, skoncentrowanych na analizie mechanizmów dominacji w oświacie i kulturze oraz na projektowaniu działań nastawionych na zmianę społeczeństwa w kierunku zwiększenia zakresu społecznej wolności i sprawiedliwości.

typ liberalnej, rodzimej refleksji o wychowaniu, ufundowanej na idei sumienia i autoodpowiedzialności; stanowi typ myślenia o tym, jak pedagodzy powinni postępować wobec wychowanków, by nie naruszyć ich prawa do wolności i do godnego życia.

kierunek pedagogiczny wykorzystujący filozoficzną teorię krytyczną w analizach i projektowaniu działań edukacyjnych.

jeden z głównych nurtów myśli pedagogicznej XX w.; zasadniczą kategorią i tezą pedagogiki kultury jest pojęcie kształcenia osobowości (sfery duchowej) człowieka poprzez dobra (wartości) kultury; proces ten polega na tym, iż wychowanek – stykając się z wytworami kultury, które są nosicielami wartości świata ducha – przeżywa i rozumie zawarte w nich sensy; zjawiają się wówczas – uwarunkowane zasobem dyspozycji wrodzonych i okresem rozwojowym jednostki – odpowiadające wartościom kulturowym akty duchowe, które kształtują charakter i autonomiczną osobowość człowieka; osobowość „zadana” jako rezultat wychowania, jest sama wartością i jest zdolna tworzyć nowe wartości.

krytyka teorii i praktyki pedagogicznej oraz pedagogicznej terminologii, jest wprowadzeniem w pedagogikę jako teorię krytyczną; pomimo zainteresowania zmianą praktyki wychowawczej sama nie określa, co bezpośrednio dla konkretnej działalności wychowawczej powinno wynikać z jej krytyk;. jej zadaniem jest odszyfrowywanie w strukturach społecznych kontekstów pedagogicznych wpływów; jest określana jako negatywna ponieważ koncentruje się na krytycznej analizie obiektów pedagogicznej teorii i praktyki

dział pedagogiki zajmujący się jej podstawami teoretycznymi.

kierunek pedagogiki związany z filozoficznym personalizmem; spośród kilku systemów personalizmu największy wpływ na edukację wywarli dwaj uczeni francuscy J. Maritain i E. Mounier; pierwszy z nich swój personalizm opierał na założeniach religijnych; rozgraniczał pojęcie osoby od pojęcia jednostki jako elementu materialnego świata; tym samym porządek duchowy odróżniał od porządku rzeczowego, a całą edukację kojarzył właśnie z porządkiem duchowym; drugi z filozofów edukację traktował jako zapewnienie osobie ludzkiej wolności do życia w personalistycznym społeczeństwie, w którym religia miała ludziom pomagać w dokonywaniu rewolucji duchowej.

dyscyplina i kierunek badań pedagogicznych zmierzający do porównywania organizacji i społecznego funkcjonowania systemów oświatowo-wychowawczych w poszczególnych krajach i regionach świata. Zwana inaczej pedagogiką systemów powszechnego kształcenia czy polityką oświatową.

pedagogika ponowoczesna, pedagogika oparta na założeniach postmodernizmu.

kierunek w myśli pedagogicznej podkreślający znaczenie religii (przede wszystkim tradycji chrześcijańskiej) dla całościowego i humanistycznego wychowania człowieka.

nurt badań i swoista dyscyplina naukowa zajmująca się zagadnieniami praktyki i teorii szeroko pojętych procesów edukacji i socjalizacji religijnej. Pojęcie „pedagogika religii” nie tyle wskazuje na jasno zdefiniowaną dyscyplinę naukową, lecz na swoisty przedmiot badań, a więc na procesy szeroko pojętej edukacji i socjalizacji religijnej oraz związane z nimi zadania badawcze wyznaczane przez przyjętą wizję człowieka, a także Kościół i społeczeństwo, od których nie może abstrahować ani teologia, ani pedagogika.

nurt myślenia i działania, który u swych podstaw przyjmuje tezę, że wychowanie zmienia świat, że ostateczny kształt świata, stosunków społecznych, stosunków w rodzinie, życia osobniczego zależy od tego, jak wychowany jest człowiek.