kontekst ten, jest bardzo rozległy, ponieważ niełatwo jest wskazać kierunek rozwoju, czyli punkt, do którego np. rozwój moralny człowieka zmierza czy powinien zmierzać, równie trudno jest zdecydować się na konwencję rozumienia oddziaływań wychowawczych prowokujących rozwój; jest to zasadniczy kontekst nie tylko wychowania ale i kształcenia; punktem, do którego zmierza celowo działalność pedagogiczna, jest zmiana rozwojowa, czyli stan, który pod jakimś względem przewyższa stan wyjściowy.

uwikłanie wychowania w szeroko rozumianą praktykę społeczną, zarówno w skali makro (np. zmiana społeczna), jak i mikro (np. środowisko rodzinne).

koncepcja zakładająca, że rzeczywistością jest to, co jest za rzeczywistość uznawane w danym, szczególnym kontekście historycznym.

ruch zapoczątkowany przez Sobór Trydencki (1545-1563), mający na celu przeciwdziałanie wpływom protestantyzmu, służyło temu m.in. utworzenie kolegiów i konwiktów zakonu jezuitów, dla których wzorem stało się gimnazjum Sturma.

nurt przyjmujący, że dyplomy stanowią jedynie „walutę”, która uosabia nie tyle potencjał jednostki, co „kulturową władzę” w zakresie dostępu do dochodu, stanowisk i statusu społecznego; główną funkcją dyplomów jest utrzymywanie istniejącej stratyfikacji społecznej.

podejście, które powstało w rezultacie żądań różnorodnych (etnicznych) grup mniejszościowych, zmierzających do zdobycia – przez polityczny patronat – swobodniejszego dostępu do edukacji i dyplomów.

podejście odwołujące się do tradycji ideologii laissez faire, eksponujące decydujące znaczenie indywidualnego współzawodnictwa na rynku dyplomów.

podejście, w którym rolę dystrybutora dyplomów przyjmuje rząd, który dokonuje różnorodnych interwencji zorientowanych na wyrównywanie dostępu do edukacji.

nurt filozoficzny, ograniczający naukowe roszczenia maksymalistyczne do stwierdzeń raczej minimalistycznych, lecz pewnych; w oświeceniu głównym przedstawicielem krytycyzmu był Immanuel Kant.

zjawisko polegające na tym, że trwają ciągle niezagospodarowane całe „pustynie oświatowe” w skali poszczególnych krajów i regionów świata. Kryzys rozumiany jest również jako fakt wielkiej różnorodności i różnolitości teoretycznego stawiania i rozwiązywania zagadnień wychowawczych oraz edukacyjnych pojawiający się w myśli pedagogicznej.

pozbawianie dzieci przysługujących im praw, bez względu na to, czy czyni się to świadomie czy nieświadomie.

brak zainteresowania dziećmi, nie myślenie o nich, ignorowanie ich potrzeb, opinii, odczuć.