Scenariusze ćwiczeń

Czy w efekcie warunkowania wolne skojarzenia mogą przestać być wolne?
Przeprowadź z udziałem kilku osób prosty eksperyment polegający na wzmacnianiu określonych słów w łańcuchu wolnych skojarzeń. Poproś badanych, aby wyliczali dowolne słowa np. rzeczowniki w mianowniku tak jak im się kojarzą. Gdy wyliczą ich już około trzydziestu zacznij wzmacniać np. nazwy roślin lub słowa na dowolnie wybraną literę mówiąc "dobrze" albo przytakując. Porównanie częstości wymieniania tych słów przed wzmacnianiem i po rozpoczęciu wzmacniania powinno pokazać przyrost liczby wybranych elementów. Może nawet dla kolejnych 3 - 6 dziesiątek okaże się on coraz większy? Ciekawe, czy osoby, które odkryją, za co się je chwali, nie ograniczą się po pewnym czasie tylko do samych słów wzmacnianych.
Do przeprowadzenia tego ćwiczenia potrzebny będzie dyktafon. Studenci, którzy mają być osobami badanymi powinni wyjść z sali i a następnie być kolejno wprowadzani. Analiza wyników będzie polegała na zliczeniu słów wzmacnianych w kolejnych dziesiątkach skojarzeń i porównaniu proporcji wybranych elementów przed wzmacnianiem i po rozpoczęciu wzmacniania. W opracowaniu wyników mogą uczestniczyć wszyscy studenci. Warto też spytać osoby badane, czy miały poczucie rosnącej kompetencji w kontrolowaniu sytuacji, czy odwrotnie - poczucie podporządkowania i kontroli ze strony środowiska.

Badanie Garci i Koellinga
Cofnij się do rysunku 2.5 (s. 55 podręcznika). Znajduje się tam plan pewnego eksperymentu. Zastosuj przedstawiony schemat do opisu badania Garci i Koellinga nad uczeniem się awersji do smaku u szczurów. Przekształć opis słowny ze strony 340 w wykres lub tabelę zmiennych.
W badaniu uczestniczyły 4 grupy szczurów, co wynika z faktu, że ich populacja dzielona była dwukrotnie. W fazie pretestu podzielono szczury według rodzaju zastosowanego bodźca warunkowego: był to preferowany (słodki) smak wody (grupa eksperymentalna) lub woda bez smaku podawana ze światłem i dźwiękiem (grupa kontrolna).
Kiedy spragnione szczury piły wodę liżąc rurkę, podzielono je jeszcze raz według przykrych następstw ww. bodźców warunkowych: wstrząs elektryczny lub napromieniowanie powodujące nudności (w ten sposób grupa eksperymentalna i kontrolna utworzyły po dwie podgrupy).

Pretest	Grupa eksperymentalna	Grupa kontrolna
Bodziec warunkowy	Preferowany (słodki) smak wody	Woda bez smaku podawana ze światłem i dźwiękiem
Wstrząs elektryczny	1	3
Napromieniowanie powodujące nudności	2	4

W fazie posttestu przeprowadzono pomiar zmiennej zależnej, czyli ilości płynu wypitego po zadziałaniu wstrząsu lub napromieniowania. Przewidywano, że unikanie preferowanego smaku wody wyrażające się w redukcji wypitego płynu wystąpi po napromieniowaniu, czyli w sytuacji, gdy zapowiadał on chorobę. Rysunek 9.11 pokazuje, że tak się stało.

Pytania do dyskusji

• Istotą prawidłowego procesu wychowania jest spójność i konsekwencja, czyli czytelny dla wychowanka system oddziaływań środowiskowych. Co się dzieje, gdy wychowanie nie spełnia tego warunku? Czym charakteryzuje się zachowanie dzieci ukształtowane w środowisku nie sprzyjającym tworzeniu prognostycznych skojarzeń między bodźcami oraz przystosowawczych związków między reakcjami, a ich konsekwencjami? W odpowiedzi na te pytania powinna powstać długa lista zaburzeń zachowania opisanych w kategoriach:
  • blokowania pożądanych reakcji przy równoczesnym utrwalaniu reakcji niepożądanych,
  • zaburzeń generalizacji i różnicowania,
  • osłabiania odporności,
  • wyuczonej bezradności itd.
  Wszystkie one powinny być implikacjami określonych cech procesu warunkowania.
• Rozważcie skutki uczenia się ubocznego zachodzącego w sytuacjach, kiedy wzmacniane są, przeważnie na zasadzie ukrytych korzyści i do tego według zmiennych proporcji - zachowania irracjonalne lub destrukcyjne. Różnego rodzaju programy odwykowe i korekcyjne są próbami radzenia sobie z takimi, niezwykle odpornymi na wygaszanie, zachowaniami. Dowiedz się:
  • co studenci sądzą skuteczności tych programów,
  • jak na podstawie uzyskanej wiedzy oceniają np. system penitencjarny;
  • na co jest on obliczony - na karanie, wygaszanie, czy na zapominanie,
  • jaką funkcję odgrywa w więzieniu uczenie się społeczne; jakich zmian pozwala ono oczekiwać w zachowaniu, a jakich w potencjale zachowania?
• Ważne praktyczne zastosowania warunkowania dotyczą medycyny, czyli metod uczenia się odporności (placebo), lub czujności (biologiczne sprzężenie zwrotne). Czego jeszcze można się nauczyć z korzyścią dla zdrowia? Zasypiania? Oddychania? Trawienia? Kontrolowania emocji? Co sądzą na ten temat studenci?

Copyright © 1992 by Pearson Education. Wszelkie prawa zastrzeżone. Materiały z książki Philipa Zimbardo, Psychology and Life, 13th Edition, wydanej przez Allyn and Bacon, Boston, Massachusetts, USA nie mogą być publikowane i redystrybuowane bez pisemnej zgody.