dopuszczanie różnorodności wypowiedzi i uczenie młodych ludzi aktywnego zabierania głosu we własnych sprawach.

uczenie aktywnego działania na rzecz zmiany nieakceptowanych cech życia społecznego.

z punktu widzenia pedagogiki krytycznej proces posiadający dwuznaczne oblicze – z jednej strony element społecznego systemu, służący jego konserwacji, zapobiegający radykalnej krytyce i blokujący oczekiwanie zmian (szkoła wychowuje jednostki tak, by akceptowały one zastany porządek społeczny i traktowały go jako coś oczywistego i nienaruszalnego); z drugiej strony – zgodnie z tradycją oświeceniową – edukacja to czynnik społecznej zmiany i emancypacji.

koncepcja kształtowania rozumienia odmienności kulturowych; jej celem jest poszerzanie własnej tożsamości poprzez kontakt z innymi kulturami oraz propagowanie postaw tolerancji i dialogu; ważny element m.in. edukacji językowej, historycznej i religijnej.

patrz: teoria krytyczna.

jedna ze strategii normalizującego oddziaływania szkoły (w klasie mogą być dzieci wywodzące się z różnych grup etnicznych czy religijnych, ale szkoła zakłada niejako automatycznie, że normalne dziecko jest np. Polakiem i katolikiem).

otwarcie przestrzeni dla nowego określania tożsamości grup kulturowych, w wyniku którego kultura dominująca staje się jedną z kultur wymagających szczególnej prezentacji.

kierunek pedagogiczny wykorzystujący filozoficzną teorię krytyczną w analizach i projektowaniu działań edukacyjnych.

tworzenie przez edukację społecznego przeświadczenia o „egalności” oraz „nielegalności” określonych praktyk kulturowych; na przykład programy nauczania odzwierciedlają przede wszystkim kulturę społecznych elit – tzw. kulturę wysoką; włączenie jej tekstów i wartości do programu szkolnego czyni z niej kulturę „legalną”, jednocześnie pozbawiając takiego statusu teksty i wartości innych kultur.

typ analizy zjawisk społecznych i kulturowych, zapoczątkowany przez szkołę frankfurcką; (m.in. M. Horkheimer, Th. Adorno), kontynuowany przez J. Habermasa oraz innych, zwłaszcza niemieckich autorów; teoria krytyczna jest krytyczna w podwójnym sensie; po pierwsze – zaznacza dystans w stosunku do istniejącego status quo i przeciwstawia mu wizję lepszego urządzenia świata społecznego, po drugie – uznając taką krytykę w znaczeniu potocznym za niewystarczającą – postuluje krytykę filozoficzną, mającą na celu wydobycie ukrytych założeń i mistyfikacji procesu poznania (np. nawiązująca do K. Marksa i Z. Freuda krytyka ideologii); teoria krytyczna znalazła się w opozycji do pozytywizmu i przyjmujących jego założenia nauk społecznych; od tych ostatnich różni ją również ścisły związek z filozofią oraz programowe lekceważenie ustalonych zasad podziału między nimi; zakres wiedzy społecznej teorii krytycznej wyznacza w sposób bliższy Heglowi i Marksowi niż współczesnej socjologii; cenny jest wkład teorii krytycznej do rozwoju wiedzy społecznej, najlepiej są znane inspirowane przez nią studia nad autorytaryzmem i faszyzmem; jej popularność stale rośnie, wykraczając coraz bardziej poza naukę niemiecką; teoria krytyczna ma duże zasługi w zakresie krytyki marksizmu oraz odkrywania w teorii Marksa idei nadal aktualnych; jest uznawana za jeden z najbardziej trwałych i wpływowych nurtów w myśli społecznej i filozoficznej XX w.

pojmowanie roli nauczyciela jako tłumacza pośredniczącego pomiędzy człowiekiem i złożonym światem społecznym, umożliwiającego krytyczne rozumienie rzeczywistości; przeciwstawia się ono pojmowaniu zawodu nauczyciela jako profesji, tj. wysoko wykwalifikowanej pracy na rzecz kształcenia kompetencji pożądanych przez system społeczny.

jedna ze strategii normalizującego oddziaływania szkoły w wyniku której dzieci nie należące do zdefiniowanej przez szkołę grupy normalnych uczniów wycofują się z aktywnego udziału w szkolnej edukacji, starają się być niewidoczne i w miarę możliwości unikają zabierania głosu; w rezultacie przystosowują się do sytuacji społecznej marginalizacji, do życia w cieniu.