najlepszy typ szkoły średniej w XIX wieku; w szkole tej wyżej ceniono kształcenie formalne (funkcjonalne) aniżeli materialne, swoistą wartość kształcącą przypisano w niej nauczaniu języków starożytnych, a zwłaszcza greckiego. Do kultu języków antycznych dołączono także kult języka ojczystego. Dowód ukończenia gimnazjum stanowił egzamin dojrzałości, który został wprowadzony oficjalnie w 1812 roku, był on jednocześnie traktowany jako warunek umożliwiający wstęp na uniwersytet.

(niem.: walka o kulturę), nazwa polityki i walki ideologicznej prowadzonej w latach 1871-1878 w Niemczech z inicjatywy kanclerza O. Von Bismarcka oraz kręgów liberalnych, popierających jego rządy, przeciw opozycji katolickiej.

typ klasycznej szkoły średniej, która pojawiła się we Francji na początku XIX wieku.

nurt filozoficzno-kulturalny, którego podstawą stały się prowadzone na przełomie XVIII i XIX wieku przez Francuzów, Niemców, Anglików i Holendrów badania naukowe nad dziejami kultury, myśli i estetyki starożytnej. Neohumanizm zwracał się do źródeł i korzeni helleńskich, aby na tej podstawie „odrodzić” współczesnego sobie człowieka, po to by budować nowy ideał wewnętrznie i zewnętrznie harmonijnie rozwiniętej osobowości ludzkiej na wzór starożytnych Hellenów, którzy odznaczali się zarówno dzielnością ducha, jak i ciała, byli wrażliwi na piękno i dobro.

uczelnia kształcąca do coraz bardziej zróżnicowanych zawodów inżynierskich; pierwsza politechnika powstała pod koniec XVIII wieku w Paryżu, w XIX wieku politechniki naśladowały naukową i dydaktyczną organizację uniwersytetów: kształciły inżynierów na wysokim poziomie i prowadziły badania naukowe w wielu specjalnościach.

prąd filozoficzny, któremu początek dał August Comte (1798-1857), filozofia Comte’a trzymała się faktów i unikała spekulacji, podejmowała ona tematy „pożyteczne”, chciała bowiem służyć polepszaniu życia człowieka. Dewizami filozofii Comte’a były: ludzkość, porządek, postęp.

ustawa szkolna z 1854 r., cofająca postępowe zmiany w szkolnictwie i kształceniu nauczycieli, nadawała ona oświacie kształt reakcyjny.

typ prywatnej internatowej klasycznej szkoły „fundacyjnej”, ukształtowany w Anglii na początku XIX wieku, a następnie udoskonalony przez wielostronne reformy Thomasa Arnolda, rektora sławnej szkoły w Rugby.

system wzajemnego nauczania się dzieci, którego twórcami byli Andrew Bell i Joseph Lancaster; powstał on około 1800 r. w Anglii. Nauczanie w tym systemie odbywało się w dużej sali, w której tłum dzieci dzielił się na grupy wedle wieku i pojętności. Nauczyciel wyuczał najstarszych i najzdolniejszych, a ci z kolei uczyli młodszych.

inaczej gimnazjum realne, typ szkoły średniej, którego początki sięgają XVIII wieku w Niemczech i reform oświatowych Wielkiej Rewolucji Francuskiej, jest to typ szkoły średniej bardziej praktycznej niż gimnazjum klasyczne, szkoła ta wyposaża w znajomość języków nowożytnych oraz akcentuje w programie nauczania nauki przyrodnicze: biologię, chemię, fizykę i geologię.

uczelnie, które wzięły początek w reformach napoleońskich, miały one charakter wyższych szkół specjalistycznych, zawodowych, kształcących dla państwa urzędników, lekarzy, nauczycieli itd. Ich zadaniem nie było prowadzenie badań naukowych.

uczelnie ukształtowane na następujących zasadach: wolności głoszenia z katedry uniwersyteckiej przekonań naukowych profesora, traktowania uniwersytetu jako instytucji badawczej a zarazem szkoły najwyższej. Oparte na tych zasadach uniwersytety miały za zadanie: rozwijać badania naukowe i pielęgnować atmosferę twórczości naukowej, kształcić uczonych, kształcić na najwyższym poziomie fachowców potrzebnych w rozmaitych dziedzinach gospodarki i kultury narodowej.