rodząca się w okresie renesansu warstwa zamożnego mieszczaństwa.

nowy typ szkoły średniej humanistycznej, założony w 1538 roku w Starsburgu przez luteranina Johannesa Sturma; program gimnazum opierał się na nauczaniu języków klasycznych i retoryki, nie obejmował jednak języka ojczystego i nie liczył się z praktyką życiową, wykształcenie rzeczowe czerpano z lektury autorów starożytnych; gimnazjum oferowało głównie wykształcenie formalno-lingwistyczne i literackie.

nowe prądy i poglądy kulturalne pojawiające się w XIV, XV i XVI wieku; zgodnie z nimi człowiek odwraca się coraz bardziej od kościelnych ideałów pozaziemskich, kierując się ku blaskom i radościom tego świata, w którym żyje i działa na co dzień; wielką rolę odgrywa w humanizmie odrodzenie i dostrzeżenie na nowo wartości i piękna literatury i sztuki starożytnej – greckiej i rzymskiej.

zreformowana w duchu humanizmu szkoła wyższa; Philipp Melanchton dokonując reformy ustanowił wzorzec, którym stała się akademia w Wittenberdze, w której powstały nowe katedry: języka hebrajskiego i greckiego, poszerzone zostały wszystkie wydziały i zaczęło działać studium przygotowawcze do uniwersytetu, tzw. pedagogium.

ruch zapoczątkowany przez Sobór Trydencki (1545-1563), mający na celu przeciwdziałanie wpływom protestantyzmu, służyło temu m.in. utworzenie kolegiów i konwiktów zakonu jezuitów, dla których wzorem stało się gimnazjum Sturma.

gr. ou – nie i topos – miejsce, czyli miejsce, którego nie ma; np. Thomas Morus w swojej Utopii na zasadach „prawa natury”, „rozumu” i „sprawiedliwości” projektuje budowę społeczeństwa równości.