określane inaczej jako formalne, dedukcyjne; teorie cechujące się wysoką spójnością logiczną twierdzeń, w których występują aksjomaty, czyli terminy pierwotne, naczelne, służące do zdefiniowania wszystkich pozostałych pojęć danej teorii (np. w matematyce, logice).

dziedzina praktyki społecznej regulowana z jednej strony przez doświadczenie historyczne, kulturowe, polityczne oraz osobiste wraz z towarzyszącą mu mniejszą lub większą refleksją podmiotów zaangażowanych w ten proces; z drugiej strony dziedzina warunkowana przez teorie naukowe i potoczne, które konstruują wiedzę o jego istocie, a zarazem przyczyniają się do prowadzenia badań i wykorzystywania ich wyników w działaniu.