zbiór ogólnych przesłanek (założeń) koniecznych do zdefiniowania edukacji, stanowiących punkt wyjścia badań nad nią oraz budowania jej teorii.

zespół przesłanek zakładających, że istnieją obiektywne struktury, w których przebiega życie ludzkie, a wyjaśnienie ich deterministycznych zależności nadaje sens i kierunek zaplanowanej interwencji w obiektywny świat społeczny.

zasada, zgodnie z którą społeczeństwo trwa w stanie konfliktu między różnymi grupami interesów, które okresowo doprowadzają do radykalnych, rewolucyjnych zmian ustalonego stanu rzeczy; stosowanymi tu kategoriami opisu procesów społecznych są: sprzeczności, emancypacja, niedobory, dominacja.

stanowisko ontologiczne zakładające istnienie danych zmysłowych, które są odpowiednikami idei i przedmiotów abstrakcyjnych.

wiedza, jaką pedagogika gromadzi o sobie samej (o swoim przedmiocie badań, o metodach, o własnym stosunku do zmian w życiu społecznym itd.) w toku codziennej praktyki badawczej.

zasada, zgodnie z którą społeczeństwo osiąga określony stan rozwoju, ustalając reguły jego trwania; kategoriami opisu procesów społecznych są: porządek społeczny, solidarność, umowa społeczna; zgodnie z tą zasadą (określaną też jako zasada ciągłości i zmienności życia społecznego) kolejne pokolenia odtwarzają ten stan, wprowadzając jednocześnie stopniowe modyfikacje.

patrz: samowiedza pedagogiki.

kierunek uznający wolę za podstawową zasadę organizującą naturę człowieka; zakłada on, że przyczyną zmian, jakie zachodzą w człowieku jest on sam, a ściślej jego wola.