kierunek uznający za podstawową zasadę organizującą naturę człowieka sieć zależności przyczynowo-skutkowych; człowiek – zgodnie z tym kierunkiem – jest zdeterminowany działaniem innych bytów, które warunkują jego rozwój, zakreślają granice i możliwości jego aktywności.

pogląd, zgodnie z którym nauczanie i wychowanie polega na przekazywaniu gotowej wiedzy i jej interpretacji oraz urabianiu dzieci według stałych wzorów moralnych, pracowniczych i obywatelskich, z nauczycielem i programem w centrum uwagi.

paradygmat, zgodnie z którym procesy edukacyjne są odbiciem społecznego status quo, nie służą one odkrywaniu nierówności społecznych, utrzymywaniu dominacji czy emancypacji.

paradygmat tworzony przez teorie krytyczne, które włączają praktykę edukacji w konflikty społeczne, czyniąc z niej narzędzie walki o dominację.

stanowisko ontologiczne zakładające, że nie istnieją idee i przedmioty abstrakcyjne, lecz jedynie przedmioty konkretne.

konceptualizacja edukacji przyjmująca za główny cel swobodny rozwój dziecka; zakłada on, że główne źródło rozwoju znajduje się w samym dziecku, edukacja natomiast powinna pozwolić na ujawnienie przez dziecko zdolności i potencjalności, a następnie stwarzać warunki do ich urzeczywistnienia.

zespół radykalnych teorii krytycznych, które w skrajnej postaci budują wizję społeczeństwa bez szkoły, ujawnia on krytyczny stosunek do organizacji społecznych sterujących formalną edukacją; zwolennicy tej wersji pajdocentryzmu postulują „odszkolnienie” społeczeństwa, a procesy edukacyjne rozumieją jako wyzwalanie jednostek spod przemocą narzuconego przez społeczeństwo, opartego na nierównościach, status quo.

koncepcje, których twórcy próbują wniknąć w świat dziecka, rozpoznając znaczenia, jakie nadaje ono edukacyjnej codzienności; w tej wersji pajdocentryzmu ujawnia się tendencja do opisu i wyjaśniania świata edukacji bez uprzednio przyjętych założeń do analiz praktyki edukacyjnej w takim języku, w jakim ona przebiega.

zbiór ogólnych i ostatecznych przesłanek w wyjaśnianiu jakiegoś obszaru rzeczywistości przyjętych w społeczności uczonych – przedstawicieli danej dyscypliny naukowej, a następnie upowszechniony jako wzór myślenia w normalnych zbiorowościach użytkowników nauki.

zespół przesłanek ujmujących świat społeczny jako byt obiektywny z gotowymi strukturami regulującymi życie jednostki (determinizm).

zespół przesłanek nadających indywidualistyczne i subiektywistyczne znaczenie faktom występującym w życiu społecznym.

tradycja badawcza dążąca do zrozumienia, w jaki sposób jednostki zyskują świadomość w ramach struktur społecznych.