Najważniejsze terminy
- „uniwersalny” projekt emancypacji
dąży on do podniesienia tego, co partykularne, do rangi tego, co absolutne; pojęcia składające się na projekt emancypacyjny to: wolność, postęp, równość, sprawiedliwość, demokracja, autonomia, które mają charakter partykularnej konstrukcji społecznej, związanej z wersją rzeczywistości, jaką posiada autor projektu.
- dekonstrukcja
postmodernistyczna metoda analizy rzeczywistości; dąży ona do zniesienia opozycji, takich jak: przedmiot – podmiot, dobre – złe, które starają się wyeliminować różnice; dekonstrukcja demistyfikuje tekst, pokazuje jego wnętrze; dekonstrukcyjnie czytać tekst oznacza dążenie do odkrycia, zdemaskowania jego logocentryzmu i zaślepienia.
- dualizm
pogląd oparty na przyjęciu istnienia dwóch niesprowadzalnych do siebie czynników.
- europocentryzm
cecha Wielkich Opowieści, które redukują historię ludzkości do historii Zachodu, wiążąc los innych kultur z losem Europy i Stanów Zjednoczonych.
- fundamentalizm
stanowisko zakładające, że istnieje odgórnie ustalony ideał, determinujący kształt pożądanego członkostwa w życiu publicznym, a funkcją edukacji jest jego przekazywanie; edukacja jest tu indukowaniem w dziedzictwo zachodniej cywilizacji, które ma opierać się na trwałych, nieinterpretowalnych zasadach.
- kategoria „różnicy”
akceptacja różnorodności teorii, wyjaśnień i propozycji jako zjawiska normalnego i pozytywnego; rezygnacja z narzucania innym wyimaginowanych praw i autorytarnego porządku; kategoria „różnicy” leży u podstaw działania pedagogicznego; wyraża przekonanie, że świat jest różny i ludzie w nim żyjący są różni a odmienność jest wyrazem bogactwa społeczeństwa, w którym żyjemy; różnice więc powinny być kultywowane a nie represjonowane.
- konserwatyzm
stanowisko występujące zdecydowanie w obronie tradycji modernizmu, prymatu cywilizacji Zachodu oraz uniwersalnych wartości; według zwolenników tego stanowiska głównym celem edukacji jest kształcenie młodzieży we wspólnej kulturze (co wymaga przekazywania przez szkoły z góry określonego podstawowego zestawu informacji).
- modernizm
formacja społeczno-kulturowa, w której nauki społeczne zmierzały do odkrycia „logiki społeczeństwa” i „jedynego prawdziwego języka, który odzwierciedla świat”.
- postmodernizm
według J. Baudrillarda i J.-F. Lyotarda nowy etap historii i nowa formacja społeczno-kulturowa, wyłaniają się w niej nowe typy informacji, wiedzy i technologii; według F. Jamesona postmodernizm to „kulturowa logika późnego kapitalizmu.
- tożsamość
zgodnie z dyskursem edukacyjnym modernizmu koherentna, stabilna i jasno określona identyfikacja jednostki, której epistemologiczne zaangażowanie w „obiektywny świat” odbywa się za pomocą bezpośredniej percepcji; postmodernizm kwestionuje takie rozumienie tożsamości przyjmując, że współcześnie nie jest możliwe odnajdywanie swojego wizerunku (niczym w lustrze) w tysiącach fenomenów społecznych; rzeczywistość jest w znaczącym stopniu sfragmentaryzowana, a tysiące sprzecznych prawd rywalizuje w niej ze sobą o status „jedynej prawdy”, relatywizując siebie nieustannie.
- Wielkie Opowieści
wszelkie dyskursy i teorie epoki modernizmu; symbolizowały one dążenie do odkrycia praw świata społecznego, do objęcia wszystkich czasów i miejsc; postmoderniści odrzucają Wielkie Opowieści; zdaniem J.F. Lyotarda wykształciły one dwa mity: wiarę, że nauka może wyzwolić ludzkość i wiarę w to, że istnieje jedność wiedzy, która kształtuje racjonalne pojmowanie człowieka, społeczeństwa i natury.
