okoliczności wykraczające poza pedagogiczny kontekst, są to przekazy kulturowe wysyłane do grup i jednostek poprzez różnego rodzaju agendy świata społecznego.

kontekst ten, jest bardzo rozległy, ponieważ niełatwo jest wskazać kierunek rozwoju, czyli punkt, do którego np. rozwój moralny człowieka zmierza czy powinien zmierzać, równie trudno jest zdecydować się na konwencję rozumienia oddziaływań wychowawczych prowokujących rozwój; jest to zasadniczy kontekst nie tylko wychowania ale i kształcenia; punktem, do którego zmierza celowo działalność pedagogiczna, jest zmiana rozwojowa, czyli stan, który pod jakimś względem przewyższa stan wyjściowy.

uwikłanie wychowania w szeroko rozumianą praktykę społeczną, zarówno w skali makro (np. zmiana społeczna), jak i mikro (np. środowisko rodzinne).

(łac. cultura – uprawa), ogół stworzonych przez ludzi wartości naukowych, społecznych, artystycznych, technicznych oraz procesy tworzenia tych wartości.

ogół motywów, występujących aktualnie u danej jednostki; może być wewnętrzna lub zewnętrzna; motywacja wewnętrzna pobudza do działania, które ma wartość samo w sobie, jej przykładem jest zainteresowanie lub zamiłowanie do czegoś; motywacja zewnętrzna stwarza zachętę do działania, które jest w jakiś sposób nagradzane lub które pozwala uniknąć kary.

zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych, wpływający na organizację jej zachowania, a więc na słabość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności, w reagowaniu emocjonalnym, w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości.

(gr. parádeigma – przykład, wzór); termin używany od XVIII w., spopularyzowany przez Th.S. Kuhna; utożsamia się go z modelem uprawiania badań, bądź z wzorcem postępowania badawczego czy z modelem teoretycznym nauki.

dziedzina (dyscyplina) nauki zajmująca się badaniem szeroko rozumianych procesów edukacyjnych oraz uwarunkowań dyskursu edukacyjnego.

nazwa różnych kierunków pedagogiki, których podstawę stanowi pojęcie człowieka w powiązaniu z kulturą danej epoki.

pedagogika ponowoczesna, pedagogika oparta na założeniach postmodernizmu.

względnie trwała dyspozycja przejawiająca się w zachowaniach, których cechą jest pozytywny lub negatywny stosunek emocjonalny do jakiegoś przedmiotu, osób, sytuacji.

proces stopniowych zmian zachodzących we wrażliwości moralnej dziecka: w jego stosunku do dobra i zła, do własnych czynów i ich skutków oraz do spraw innych ludzi. W procesie tym wyróżnia się kilka kolejnych stadiów: amoralizm – gdy dziecko nie reaguje na moralną stronę sytuacji, które pojawiają się w jego życiu; heteronomia moralna – gdy dziecko zdolne jest do oceny postępowania swego i innych osób kierując się nakazami ze strony dorosłych i dążąc do ich naśladowania; autonomia moralna – kiedy dziecko już w okresie wczesnoszkolnym zaczyna kierować się wrażliwością moralną, a nie względem na sankcje grożące mu ze strony rodziców lub nauczycieli, ideowość moralna – gdy postępowanie jednostki pozostaje w zgodzie z jej ukształtowanymi ideałami moralnymi.