O autorze książki
Steven M. Stanley jest profesorem Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa w Baltimore, USA, i należy niewątpliwie do współtwórców współczesnej paleobiologii. Jest uznanym zarówno paleontologiem i ewolucjonistą, jak i znakomitym geologiem i biogeografem. Jego najnowsze projekty badawcze ustawiają go w szeregu geobiologów. O wysokiej pozycji profesora Stanleya świadczy fakt powierzenia mu przewodnictwa w przygotowaniu projektu strategii badawczej w dziedzinie paleobiologii dla Narodowej Fundacji Nauki [National Science Foundation] w Stanach Zjednoczonych decydującej o kierunkach finansowania i priorytetach badawczych Stanów Zjednoczonych na najbliższe lata. Ta nowa inicjatywa Geobiologia Przełomowych Momentów w Historii Ziemi [Geobiology of Critical Intervals] to interdyscyplinarny projekt łączący paleontologię, paleooceanografię, paleoklimatologię i paleogeografię oraz szereg dziedzin niezbędnych do jego realizacji.
Swoją przygodę z paleontologią i geologią Steven M. Stanley rozpoczyna bardzo wcześnie. W wieku 8 lat ma już za sobą pierwsze wyprawy geologiczne, kolekcjonując skały i minerały w okolicach domu rodzinnego, wzdłuż rzek i strumieni wpadających do jeziora Erie, jednego z Wielkich Jezior na granicy Stanów Zjednoczonych i Kanady. Kończąc liceum przygotowuje duży projekt badawczy, który zaowocował poważną rozprawą na temat historii geologicznej i genezy skał paleozoicznych budujących jedną z dolin rzecznych. Po szkole średniej rozpoczyna studia licencjackie na Uniwersytecie Princeton, które kończy w 1963 roku. Stopień doktora uzyskuje w 1968 roku na Uniwersytecie Yale. Opublikowana w 1970 rozprawa doktorska to klasyczna już monografia morfologii funkcjonalnej małżów [Relation of shell form to life habit of the Bivalvia (Mollusca)]. Tej grupie pozostaje zresztą wierny przez długie lata, publikując szereg artykułów naukowych na temat tempa i modeli przemian ewolucyjnych czytanych w jej zapisie paleontologicznym. Z biegiem czasu jego zainteresowania przesuwają się w stronę ewolucjonizmu i geobiologii i koncentrują się na ewolucji życia na Ziemi oraz historii ekosystemów w kontekście zmieniających się warunków środowiskowych. Ostatnie lata to interdyscyplinarne studia geobiologiczne, z listą ważkich osiągnięć. Niewątpliwie jednym z najważniejszych jest próba powiązania cykliczności zmian charakteru mineralogicznego węglanów ze zmianami stosunku magnezu do wapnia w wodzie morskiej, powodowanych zmieniającym się tempem spredingu, i prowadzących do cyklicznego następstwa mórz aragonitowych i mórz kalcytowych. Profesor Stanley zaproponował również nowe wyjaśnienie genezy ostatniej Epoki Lodowej, zainicjowanej zmianami głębokiej cyrkulacji oceanicznej na Atlantyku i odcięciem od "Atlantyckiego ciepła" Oceanu Arktycznego.
Polskiemu czytelnikowi, poza Historią Ziemi, Steven Stanley jest znany z Podstaw Paleontologii [Principles of Paleontology; PWN 1984], niewątpliwie jednego z najlepszych akademickich wstępów do paleontologii, napisanego wspólnie z Dawidem Raupem, profesorem (obecnie emerytowanym) Uniwersytetu w Chicago. Był to pierwszy podręcznik paleontologii ukazujący narodziny paleontologii ilościowej, opartej na osiągnięciach biologii systematycznej i ekologii teoretycznej. Dobrze znana, aczkolwiek nie tłumaczona na język polski, jest jego książka Macroevolution: pattern and process (1979) [Makroewolucja: modele i procesy]. Chociaż książka koncentruje się wokół kontrowersji: punktualizm a gradualizm, tematu spopularyzowanego w latach siedemdziesiątych publikacjami Eldredge'a i Gould'a (1972, 1977), to stanowi jednocześnie świetnie napisaną, krytyczną i nowatorską dyskusję niemal wszystkich najistotniejszych zagadnień makroewolucyjnych, a nowe spojrzenie na takie tematy jak "żyjące skamieniałości", masowe wymierania, czy radiacje adaptatywne, pozwoliły na umieszczenie ich w generalnym modelu ewolucji. Inny "gorący temat" lat osiemdziesiątych porusza w swojej kolejnej książce, Extinction [Wymieranie] z 1987 roku, ukazującej efekty wielkich wymierań w historii Ziemi wraz z próbą znalezienia ich przyczyn. W 1995 roku publikuje Children of the ice Age: how a global Catastrophe Allowed Humans to Evolve [Dzieci Epoki Lodowej: globalna katastrofa przyczyną ewolucji człowieka], w której proponuje nowy scenariusz pojawienia się rodzaju Homo. Według Stanleya powstanie rodzaju Homo jest wynikiem łańcucha zdarzeń zainicjowanych utworzeniem się Przesmyku Panamskiego, powstanie którego spowodowało zmiany głębokiej cyrkulacji na obszarze Atlantyku, a to z kolei doprowadziło do rozpoczęcia się Epoki Lodowej na półkuli północnej. Związane z tym zmiany klimatyczne i zmniejszenia się pokrywy leśnej na kontynencie afrykańskim znacznie przyśpieszyło procesy ewolucyjne zamieszkujących kontynent afrykański hominidów; z izolowanych populacji rodzaju Australopithecus powstaje, w wyniku przyśpieszonych przemian ewolucyjnych (punktualistycznych), rodzaj Homo.
Trudno omówić w tym miejscu wszystkie intrygujące propozycje i interpretacje Stanleya, ale mam nadzieję, iż nawet te nieliczne, zasygnalizowane publikacje zachęcą do studiowania jego różnorodnych prac do czego gorąco namawiam. Wiele z nich w różnorakiej formie znajduje się również na kartach Historii Ziemi.
Literatura:
- Eldredge, N. & Gould, S.J. 1972. Punctuated equilibria: an altemative to phyletic gradualism. In: Shopf, T.J.M. (ed.), Models in Paleobiology. San Francisco; Freeman, Cooper.
- Gould, S.J. & Eldredge, N. 1977. Punctuated equilibria: the tempo and mode of evolution reconsidered. Paleobiology, 3, 115-151.
- Raup, D.M. & Stanley, S.M. 1978. Principles of Paleontology (drugie wydanie). W.H. Freeman and Company [Podstawy Paleontologii - tłumaczenie polskie J. Kaźmierczak i H. Osmólska 1984, PWN].
- Steven M. Stanley 1970. Relation of shell form to life habits of the Bivalvia (Mollusca). Memoir of the Geological Society of America, 125.
- Steven M. Stanley 1979. Macroevolution: pattern and process. W.H. Creeman and Company [wydana powtórnie w 1998 roku przez The John Hopkins University Press].
- Steven M. Stanley 1987. Extinction. Scientific American Books. New York.
- Steven M. Stanley 1996. Children of the Ice Age: How a Global Catastrophe allowed Humans to Evolve., Harmony Books.
