neuroprzekaźniki
neuroprzekaźniki, neurotransmittery, neuromediatory, mediatory, przekaźniki nerwowe, substancje pełniące rolę chemicznych nośników informacji, wytwarzane przez → neuron, gromadzone w pęcherzykach synaptycznych (→ kolbki synaptyczne, → synapsy chemiczne) i wydzielane do szczeliny synaptycznej w drodze → egzocytozy stymulowanej wzrostem stężenia jonów wapniowych w kolbce synaptycznej, w następstwie aktywacji napięciowozależnych kanałów wapniowych, pobudzanych potencjałem czynnościowym docierającym do zakończenia aksonu; klasyfikowane na podstawie budowy chemicznej jako: aminy (acetylocholina, noradrenalina, adrenalina, dopamina, serotonina, histamina i inne), aminokwasy (kwas glutaminowy, kwas γ-aminomasłowy, glicyna i inne), puryny (adenozyna, ATP) oraz peptydy (→ neuropeptydy, np. → peptydy opioidowe, peptydy znane jako podwzgórzowe → hormony uwalniające i → hormony hamujące lub jako → hormony żołądkowo-jelitowe) lub ze względu na mechanizm działania na błonę postsynaptyczną jako: n. pobudzające (wywołujące depolaryzację błony postsynaptycznej) i n. hamujące (hiperpolaryzujące błonę postsynaptyczną); mechanizm działania polega na wiązaniu się z charakterystycznym dla danego neuroprzekaźnika receptorem błonowym i zainicjowaniem kaskady zmian w obrębie błonowego układu transdukcji sygnału, prowadzących do odpowiedzi komórki; wbrew uprzednim poglądom (reguła Dale’a) obecnie uważa się, że jeden neuron zawiera w pęcherzykach synaptycznych nie jeden charakterystyczny dla niego neuroprzekaźnik, lecz kilka n., które działając wspólnie (kotransmisja) uczestniczą w przekazaniu informacji na następną komórkę (patrz też → neuromodulatory); ostatnio do n. zalicza się również niektóre wolne rodniki wytwarzane przez neurony (tlenek azotu, tlenek węgla), które jednak wymykają się ogólnej charakterystyce n. ze względu na odmienny sposób uwalniania (nie są gromadzone w pęcherzykach synaptycznych) i mechanizm działania na komórkę docelową (nie są wiązane przez receptory błonowe).
