Zygmuntówka
Góry Świętokrzyskie, permOdsłonięcia
Ilustracje
-
Fig. 1 - Kamieniołom Zygmuntówka na Czerwonej...
-
Fig. 2 - Zlepieniec zygmuntowski. Kamieniołom...
-
Fig. 3 - Wypolerowana płyta zlepieńca...
-
Fig. 4 - Zatoka morza cechsztyńskiego w...
Problematyka
Utwory permskie w Górach Świętokrzyskich leżą niezgodnie na sfałdowanych w czasie ruchów waryscyjskich skałach niższej części paleozoiku obrzeżając je cienkim pasem od zachodu i północy. Są to w zdecydowanej przewadze skały okruchowe. Zazwyczaj nie osiągają dużych miąższości (zwykle poniżej 100 m) i nie budują większych wzniesień. Jednym z niewielu wyjątków jest Czerwona Góra (326 m n.p.m.) w Grzbiecie Bolechowickim, położona w odległości ok. 3 km na północny-wschód od Chęcin. Na południowym stoku wzgórza znajduje się eksploatowany do niedawna, słynny kamieniołom Zygmuntówka. Zarówno nazwa kamieniołomu, jak i wydobywanych w nim skał - zlepieńców zygmuntowskich - pochodzi od imienia króla Zygmunta III Wazy. W roku 1643 na Placu Zamkowym w Warszawie ustawiono jego pomnik na kolumnie wykonanej z monolitu wykutego w tym kamieniołomie (zastąpiono ją w 1885 roku wykonaną z granitoidu fińskiego a tę z kolei, zniszczoną w czasie ostatniej wojny - granitoidową pochodzącą ze Strzegomia). Kamieniołom Zygmuntówka został założony w miejscu, w którym na zerodowanej powierzchni wapieni dewońskich północnego skrzydła synkliny gałęzickiej leżą z dużą niezgodnością kątową odsłaniające się w kamieniołomie grube (do 6 m) warstwy zlepieńców nachylone pod kątem ok. 10 stopni w kierunku południowo-wschodnim. Osiągają one tutaj największą w G. Świętokrzyskich miąższość - prawie 150 m. Zlepieńce są złożone ze stosunkowo słabo obtoczonych i źle wysortowanych otoczaków szarych wapieni z podrzędnym udziałem żółtawo wietrzejących dolomitów, tkwiących w czerwonym wapnistym spoiwie bogatym w związki żelaza. Zarówno otoczaki wapienne, często zawierające stromatoporoidy i koralowce, jak i dolomitowe pochodzą ze skał dewońskich - głównie żyweckich i frańskich. W spoiwie skamieniałości nie występują. Miejscami skała jest kawernista. Próżnie między otoczakami mają charakter albo pierwotny - błotniste spoiwo nie wypełniło całej przestrzeni między otoczakami - albo powstały w wyniku późniejszego rozpuszczenia spoiwa przez migrujące roztwory hydrotermalne. Kawerny są zwykle częściowo a niekiedy całkowicie zabliźnione przez grubokrystaliczny kalcyt. Nie są to jedyne przejawy mineralizacji kalcytowej. Warstwy zlepieńców tną żyły kalcytowe kilku generacji. W niektórych można spotkać okruszcowanie galeną.
Sfałdowane i wypiętrzone w wyniku ruchów waryscyjskich G. Świętokrzyskie stały się w permie obszarem lądowym o urozmaiconej rzeźbie z licznymi elewacjami i dolinami o rozciągłości WNW-ESE, równoległej do osi fałdów [2]. Wzniesienia wietrzejące w klimacie gorącym i stosunkowo suchym, w południowo-zachodniej części górotworu były zbudowane głównie z węglanowych skał dewonu. Dostarczały one materiału okruchowego, który wraz z rezydualną zwietrzeliną pochodzenia krasowego przemieszczał się grawitacyjnie po stokach i przy udziale okresowych strumieni był sypany w formie płaskich stożków stopniowo wypełniając dna obniżeń. W kierunku osi dzisiejszej doliny znajdującej się na południe od Czerwonej Góry, otoczaki zlepieńców zygmuntowskich wykazują coraz lepsze obtoczenie, wyższy stopień selekcji oraz mniejsze rozmiary. Rośnie również stopień uporządkowania składników i warstwowanie staje się coraz bardziej regularne. Materiał okruchowy był, zatem transportowany z północy, z antykliny dymińskiej, która w permie po usunięciu przez erozję łatwo wietrzejących skał karbonu, była elewacją w znacznej części pokrytą skałami dewonu (jądro dzisiejszej antykliny dymińskiej wyznacza pas odpornych piaskowców kambryjskich Pasma Zgórskiego, w znacznej części odsłoniętych przez erozję dopiero w trzeciorzędzie). Późnopermskie morze cechsztyńskie w trakcie pierwszej z czterech ingresji, które dotarły na teren Polski od strony Morza Północnego przez północne Niemcy, wkroczyło na obszar G. Świętokrzyskich od zachodu, wlewając się zatokami w doliny [1, 5]. Płytkowodne utwory jednej z zatok, usytuowanej pomiędzy antyklinami dymińską i chęcińską, nawiercono w odległości niespełna 1 km na południowy-zachód od kamieniołomu Zygmuntówka [4]. Wapienie, margle i iłowce cechsztyńskie zazębiają się obocznie ze zlepieńcami zygmuntowskimi, których materiał był sypanym z północy i południa z pobliskich wzgórz w kierunku zatoki. Utwory osadzone w tej samej zatoce można prześledzić na powierzchni, w Gałęzicach, położonych w odległości ok. 7 km na WNW od Czerwonej Góry [1].
Uproszczona tabela stratygraficzna
