Tylmanowa
Beskidy, paleogenOdsłonięcia
Ilustracje
-
Fig. 1 - Widok odsłonięcia w Tylmanowej. Na...
-
Fig. 2 - Fałdy osuwiskowe w obrębie utworów...
-
Fig. 3 - Ponasuwane jedne na drugie, fałdy...
![Paleogeografia Karpat (Na podst. [1, 2])](.grafika/odsloniecia/tylmanowa/miniaturki/04.jpg "Paleogeografia Karpat (Na podst. [1, 2])")
-
Fig. 4 - Paleogeografia Karpat (Na podst....
Problematyka
Karpaty zewnętrzne, zwane również fliszowymi są położone pomiędzy znajdującym się na południu pienińskim pasem skałkowym a przylegającym do nich od północy zapadliskiem przedkarpackim. Ten urozmaicony pod względem rzeźby obszar budują prawie wyłącznie skały klastyczne: iłowce, mułowce, piaskowce i zlepieńce, a tylko podrzędnie skały krzemionkowe i węglany. Zdecydowana większość osadów powstała przy współudziale prądów zawiesinowych w kredzie i paleogenie, i ze względu na skalę tego zjawiska - kilkukilometrowe miąższości, jest określana mianem fliszu ("Historia Ziemi", str. 176-178, 292-293). Historia Karpat zewnętrznych wydaje się ciekawsza niż na pierwszy rzut oka monotonna litologia skał, które je budują. Baseny zewnętrzno-karpackie powstawały kosztem platformy północnoeuropejskiej w miejscach, w których budująca ją skorupa kontynentalna w wyniku rozciągania uległa ścienieniu, lub tam gdzie pękając dawała miejsce skorupie oceanicznej. Najstarszym basenem ze skorupą oceaniczną w podłożu w tej części Karpat był powstały w jurze basen magurski ograniczony od południa grzbietem czorsztyńskim a od północy początkowo krawędzią platformy północnoeuropejskiej, a po powstaniu na przełomie jury i kredy basenu śląskiego - grzbietem śląskim [1, 2]. W jurze i wczesnej kredzie w basenie magurskim osadzały się głównie głębokowodne pelagiczne węglany i utwory krzemionkowe - radiolaryty, a od cenomanu już tylko radiolaryty i utwory ilaste. Od mastrychtu do oligocenu basen stał się miejscem depozycji utworów w przewadze turbidytowych (osadów prądów zawiesinowych). Źródłem materiału okruchowego były: grzbiet śląski na północy i grzbiet czorsztyński na południu [3]. Powodem pojawienia się facji fliszowych był niepokój tektoniczny wywołany procesem skracania skorupy oceanicznej basenu wzdłuż strefy subdukcji powstałej przy jego południowej krawędzi.
W Tylmanowej na zachodnim stromym brzegu Dunajca, przy ujściu do niego potoku Ochotnica znajduje się jedno z najciekawszych odsłonięć utworów eocenu basenu magurskiego [4]. Profil zaczynają masywne średnioziarniste piaskowce, które wyżej przechodzą w mułowce z licznymi przeławiceniami cienkoławicowych drobno- i średnioziarnistych piaskowców turbidytowych. Kolejny zespół utworów składa się głównie z gruboziarnistych i zlepieńcowatych piaskowców, a przeławicenia mułowców występują w nim podrzędnie. Spągowe powierzchnie warstw piaskowcowych są nierówne. Materiał piaszczysty wypełnia bruzdy erozyjne powstałe w niżej leżących warstwach. Stropowe części ławic wykazują laminację skośną - zmarszczkową, lub płaską. W dolnej części tego zespołu występuje charakterystyczny pakiet utworów osuwiskowych złożony z zaburzonych ławic średnioziarnistych turbidytów. W jego obrębie są widoczne ponasuwane na siebie fałdy osuwiskowe zachowane w stanie kopalnym dzięki spoistości materiału ilastego, który w trakcie sedymentacji "podtrzymał" upłynniony materiał piaszczysty, a obecnie obleka ich spągowe części. Osuwisko powstało w wyniku podcięcia brzegu kanału erodowanego przez silny prąd zawiesinowy [6]. Utwory osuwiskowe przykrywają grube warstwy źle wysortowanego piaszczysto-żwirowego materiału, który nie wykazuje uporządkowania. Są to tzw. fluksoturbidyty, powstałe wskutek podmorskiego grawitacyjnego spływu materiału o dużej gęstości. W kolejnym zespole ku górze profilu maleje zarówno grubość ławic jak i frakcja materiału, natomiast w najwyższym trend się odwraca. Liczne warstwy w prawie całym 50-cio metrowym profilu odsłoniętych skał wykazują typowe dla turbidytów następstwo struktur sedymentacyjnych: uziarnienie frakcjonalne - laminacja pozioma - warstwowanie skośne (zmarszczkowe). Opisane utwory reprezentują flisz proksymalny (bliski obszarów źródłowych) i powstały w wyniku transportu materiału detrytycznego z kierunku generalnie południowego. Są one częścią grubego (500 m miąższości) piaskowcowego stożka (tzw. piaskowce z Piwnicznej), który powstał w eocenie z erozji pryzmy akrecyjnej ("Historia Ziemi", str. 269-272) obrzeżającej basen magurski od południa. Pryzma, której początki sięgają późnej kredy (przełomu kampanu i mastrychtu) utworzyła się przy strefie subdukcji, wzdłuż której zaczął się zamykać basen magurski [3].
Sedymentacja w basenie magurskim trwała do wczesnego oligocenu włącznie. Z początkiem neogenu baseny Karpat Zewnętrznych ostatecznie uległy likwidacji. Utwory, które je wypełniały zostały sfałdowane i odspojone od macierzystego podłoża, i w postaci płaszczowin ponasuwały się ku północy. Ruch płaszczowin ku północy trwał jeszcze przez jakiś czas w trakcie depozycji mioceńskich utworów molasowych w Zapadlisku Przedkarpackim [5].
Uproszczona tabela stratygraficzna
