Regulice

Wyżyna Śląsko-Krakowska, perm dolny

Odsłonięcia

 

Ilustracje

Kamieniołom w Regulicach . Zdjęcie pochodzi z [4] (fot. 28, str. 78: "Z kamiennej księgi pradziejów...")
Fig. 1 - Kamieniołom w Regulicach . Zdjęcie...
Powiększenie »
Widok północnej i północno-zachodniej części kamieniołomu w Regulicach. Na pierwszym planie utwory górnej części potoku lawowego. W głębi fragment innego potoku lawowego. Zdjęcie pochodzi z [4]. (fot. 30, str. 81: "Z kamiennej księgi pradziejów...")
Fig. 2 - Widok północnej i...
Powiększenie »
Brekcja wulkaniczna. Kamieniołom w Regulicach. Zdjęcie pochodzi z [4]
Fig. 3 - Brekcja wulkaniczna. Kamieniołom w...
Powiększenie »
Duża bomba wulkaniczna. Kamieniołom w Regulicach. Zdjęcie pochodzi z [4]
Fig. 4 - Duża bomba wulkaniczna. Kamieniołom...
Powiększenie »
Stratowulkan o stożku zbudowanym zarówno z law, jak i utworów piroklastycznych.
Fig. 5 - Stratowulkan o stożku zbudowanym...
Powiększenie »

Problematyka

Niższa część permu w Polsce (i w wielu innych rejonach Europy), jest wykształcona w postaci lądowych czerwonych skał okruchowych, określanych mianem czerwonego spągowca. Dolny odcinek jego profilu charakteryzuje się dużym udziałem skał wulkanicznych i powstał zanim jeszcze zaczął się formować rozległy środkowoeuropejski basen sedymentacyjny, obejmujący również środkową Polskę, wypełniony później osadami wyższego permu i mezozoicznymi. Z początkiem permu, po zakończeniu głównych faz ruchów waryscyjskich, które w Polsce najsilniej dotknęły jej południowo-zachodni fragment, jeszcze przez jakiś czas zaznaczał się niepokój tektoniczny, będący w przeciwieństwie do karbońskiego efektem rozciągania skorupy ziemskiej. Znalazł on wyraz w powstaniu aktywnych stref uskokowych i w rozwoju wzdłuż nich na dużą skalę procesów wulkanicznych, które objęły głównie obszar wypiętrzonych waryscydów i ich przedpole. Wulkanity permskie występują najliczniej w Sudetach (nieckach: zewnętrzno-, i śródsudeckiej), na monoklinie przedsudeckiej, oraz Wyżynie Krakowskiej, i należą do pasa obejmującego Czechy, Schwarzwald i Masyw Centralny [2]. Innym, mniej spektakularnym skutkiem wydarzeń tektonicznych było powstanie rowów, w których na generalnie wyniesionym i w przewadze erodowanym obszarze gromadził się materiał okruchowy.

Jedną z uformowanych w tym czasie struktur jest rów Sławkowa, usytuowany wzdłuż północno-wschodniej krawędzi niecki górnośląskiej, wypełniony zlepieńcami myślachowickimi [3, 5]. Wzdłuż uskoków obrzeżających rów, w trakcie depozycji utworów okruchowych na powierzchnię wylewała się magma (miejscami zlepieńce zbudowane głównie z otoczaków skał węglanowych dewonu i karbonu zawierają otoczaki wulkanitów permskich). Produkty erupcji wulkanicznych możemy obserwować w nieczynnym kamieniołomie w Regulicach, położonym w odległości ok. 30 km na zachód od Krakowa, gdzie leżą na skałach stanowiących dystalną (daleką od obszaru źródłowego) część stożków napływowych utworzonych ze zlepieńca myślachowickiego [1]. W rozległym wyrobisku usytuowanym we wschodniej części wzgórza Siemota były eksploatowane skały wylewne zwane melafirami. Nazwa "melafir" nie jest ścisłym określeniem petrograficznym i odnosi się do skał o składzie zbliżonym do bazaltów, z charakterystyczną teksturą migdałowcową. Skały te zbudowane są z drobnych, widocznych czasem pod lupą, kryształków skaleni i piroksenów tkwiących w skrytokrystalicznej masie. Pierwotnie występował także w melafirach nietrwały oliwin, który został zastąpiony przez minerały wtórne. Znaczna zawartość magnetytu daje ciemny kolor świeżej skale, a po utlenieniu w strefie wietrzenia powstałe z niego wtórne tlenki barwią melafiry na czerwono i brunatno. Tekstura migdałowcowa jest wynikiem wypełnienia minerałami kulistych lub elipsoidalnych pęcherzyków powstałych w wyniku odgazowania magmy w trakcie jej szybkiego krzepnięcia. Licznie miejscami występujące "migdały" są zapełnione jasnymi minerałami, głównie kwarcem i kalcytem, i mają przeciętne rozmiary poniżej 1 cm. Niekiedy przestrzenie po pęcherzykach gazowych nie zostały wypełnione i skala jest porowata. Szczególną atrakcją dla kolekcjonerów są geody o średnicy sięgającej 20 cm, wypełnione fioletowymi ametystami, należące już niestety do rzadkich znalezisk. Przedmiotem eksploatacji była zbita, pozbawiona pęcherzyków odmiana melafirów, która buduje obecnie strome skarpy w wyrobisku. Znacznie mniej odporne na wietrzenie są gąbczaste, porowate odmiany melafirów nazywane przez górników "parchaczem". Tworzyły się one w powierzchniowej części potoku lawowego, gdzie następowało intensywne uwalnianie gazów z magmy i ku dołowi przechodzą w odmiany nieporowate. Pojawienie się, zatem w profilu nad pakietami "parchacza" ponownie odmiany zbitej wyznacza następny etap erupcji. O kierunku przepływu lawy możemy wnioskować ze zgodnego z nim wydłużenia pęcherzy pogazowych. W kamieniołomie odsłaniają się głównie utwory powstałe w trakcie jednego wylewu. Tylko w jego północnej i północno-zachodniej części występuje fragment pokrywy kolejnego potoku lawowego [1, 4]. Miejscami w wyrobisku można spotkać łatwo wietrzejącą brekcję brązowej barwy, złożona z okruchów melafirów tkwiących w porowatym spoiwie. Powstała ona z materiału osypującego się ze zboczy koryta, którym płynął potok lawowy na jego jeszcze niezakrzepłą powierzchnię. Czasami w zwietrzelinie melafirów trafiają się twardsze obłe, niekiedy wrzecionowate fragmenty, które osiągają rozmiary kilkudziesięciu centymetrów i są bombami wulkanicznymi wyrzuconymi z krateru siłą wybuchu. Przy wejściu do kamieniołomu, we wschodniej części odsłaniają się warstwowane, miękkie, seledynowe i brunatno-czerwone tufy, złożone z drobnego materiału popiołów wulkanicznych, osadzone w zagłębieniu na stoku wulkanu. Źródłem materiału wulkanicznego, zarówno law, jak i utworów piroklastycznych (okruchowych produktów wybuchu wulkanicznego) był wulkan, którego krater znajdował się na zachód od odsłonięcia [4]. Otwory wiertnicze zlokalizowane w sąsiedztwie kamieniołomu przebiły naprzemianległe pakiety law i skał piroklastycznych. Był to, zatem wulkan typu mieszanego (stratowulkan) - odmiana wulkanu najczęściej współcześnie spotykana.

Uproszczona tabela stratygraficzna

Regulice - uproszczona tabela stratygraficzna.

Materiały uzupełniające

 
Informacje o książce