Pod Capkami
Tatry, paleogenOdsłonięcia
Ilustracje
-
Fig. 1 - Widok ze Stołów na masyw Czerwonych...
-
Fig. 2 - Przekrój geologiczny przez Tatry....
-
Fig. 3 - Kamieniołom Pod Capkami, ściana...
-
Fig. 4 - Dobrze obtoczone głaziki...
-
Fig. 5 - Wielka otwornica Nummulites...
-
Fig. 6 - Wapień numulitowy. /fot....
![Paleogeografia Karpat w eocenie. (na podst. [2])](.grafika/odsloniecia/pod_capkami/miniaturki/07.jpg "Paleogeografia Karpat w eocenie. (na podst. [2])")
-
Fig. 7 - Paleogeografia Karpat w eocenie. (na...
Problematyka
Karpaty są fragmentem europejskich alpidów, które powstały po zamknięciu podzielonego na baseny oceanu Tetydy. Łańcuch karpacki uformował się w wyniku kolizji mikrokontynentu Apulii (Adrii) oddzielonego wcześniej od Gondwany, z platformą północnoeuropejską [2]. Tatry wraz z Niecką Podhalańską należą do Karpat wewnętrznych stanowiących najbardziej północny fragment Apulii. Pieniński pas skałkowy oddzielający Karpaty wewnętrzne od zewnętrznych (fliszowych) powstał w miejscu zamknięcia się położonego najdalej na północy odgałęzienia Tetydy. Masyw tatrzański charakteryzuje się asymetryczną budową [3]. Jego część południową stanowi trzon krystaliczny z waryscyjskimi granitoidami budującymi Tatry Wysokie i starszymi skałami metamorficznymi występującymi w Tatrach Zachodnich. Skały trzonu są przykryte od północy utworami osadowymi mezozoiku (na terenie Słowacji również permu). Pokrywa osadowa należy do dwóch sukcesji - wierchowej i reglowej. Sukcesja wierchowa buduje wyższe partie gór i charakteryzuje się bardziej płytkowodnym wykształceniem. Sukcesja reglowa występuje orograficznie niżej, przykrywa od północy sukcesję wierchową i ma większy udział facji głębszego morza. Utwory sukcesji wierchowej albo kontaktują sedymentacyjnie z trzonem (autochton), albo odkłute od swego macierzystego podłoża, w formie płaszczowin zostały przemieszczone ku północy (allochton). Sukcesje reglowe są w całości allochtoniczne i tworzą trzy płaszczowiny. Obszary ich pochodzenia znajdowały się na południe od trzonu krystalicznego. Odtworzenie pierwotnych relacji paleogeograficznych pomiędzy obszarami depozycji poszczególnych sukcesji wymaga rozciągnięcia leżących jedna na drugiej płaszczowin. Im wyższa tektonicznie pozycja płaszczowiny i jednocześnie bardziej północne położenie, tym dalej na południu znajdował się jej obszar macierzysty. Zatem basen, w którym osadzały się utwory sukcesji reglowych był usytuowany na południe od basenu wierchowego. Najmłodsze skały mezozoiczne zachowane w Tatrach należą do górnej kredy (turonu) i są znane z sukcesji wierchowej. Orograficznie do masywu tatrzańskiego należy również odporna na wietrzenie niższa część okalających go pasem od północy skał paleogenu (eocenu). Tworzą one jednak wraz z utworami fliszowymi wyższej części paleogenu budującymi nieckę podhalańską młodsze piętro strukturalne.
Stary, nieczynny kamieniołom pod Capkami, położony w sąsiedztwie skoczni narciarskiej w Zakopanem jest jednym z najbardziej znanych odsłonięć tatrzańskiego eocenu [3, 4]. Na nierównej powierzchni środkowotriasowych dolomitów sukcesji reglowej leżą niezgodnie gruboziarniste piaskowce dolomitowe. W ich dolnej części w materiale piaszczystym luźno tkwią duże bloki dolomitów podłoża oraz głazy dolnojurajskich kwarcytów osiągających często średnicę ponad 1 metra. Składniki grubookruchowe nie wykazują uporządkowania. W przeciwieństwie do dolomitów, kwarcyty są dobrze obtoczone i pochodzą z ogniw profilu jurajskiego, których obecnie brak w zakopiańskich reglach. Zostały zapewne zerodowane przed osadzeniem lub w trakcie sedymentacji utworów eoceńskich. W wyższej części profilu w piaskowcach pojawiają się nagromadzenia dużych, często ponad centymetrowych otwornic Nummulites (numulitów), charakterystycznych dla basenów Tetydy. Ku górze sekwencji piaskowce stają się coraz bardziej drobnoziarniste i rośnie jednocześnie udział wapnistego spoiwa oraz skamieniałości: otwornic (oprócz numulitów również dyskocyklin), małżów, ramienionogów i wieloszczetów. W niektórych warstwach pełnią one rolę skałotwórczą. Odsłonięty profil zamyka pakiet zlepieńca złożonego z parocentymetrowych otoczaków, wśród których przeważają triasowe dolomity a jurajskie kwarcyty występują podrzędnie. Miąższość opisanych skał wynosi ok. 30 m.
Utwory eoceńskie rejestrują transgresję, która wkroczyła na obszar Tatr, sfałdowany (ruchy płaszczowinowe) i wypiętrzony po turonie w wyniku jednej z wcześniejszych faz orogenezy alpejskiej - fazy subhercyńskiej. Morze dotarło tutaj od strony znajdujących się na północy basenów Karpat zewnętrznych. Transgresywne utwory eocenu określane mianem "eocenu numulitowego" charakteryzują się dużą oboczną zmiennością zarówno pod względem wykształcenia jak i miąższości [4]. Zlepieńce występujące w spągu profili mają czasem cechy utworów klifowych (blokowiska o złej selekcji zbudowane ze skał podłoża). Częściej jednak powstawały podczas transgresji na ląd o słabo urozmaiconej morfologii (małe miąższości i drobniejsza frakcja). Niekiedy bardzo urozmaicony skład i bardzo dobre obtoczenie sugerują wcześniejszą dostawę materiału z obszarów wychodni skał różnego wieku przez płynące z lądu strumienie. W wielu profilach, podobnie jak w Capkach zlepieńce pojawiają się również w stropie sekwencji dając świadectwo ruchów blokowych w trakcie sedymentacji i związanego z tym transportu materiału grubszej frakcji z obszarów o odmłodzonej w ten sposób rzeźbie. W materiale okruchowym eocenu brakuje skał sukcesji wierchowej i trzonu krystalicznego. Transgresja morska zastała masyw tatrzański pokryty w całości pokrywą utworów sukcesji reglowej, która nie została po ruchach późnokredowych usunięta. W wyniku postępującej transgresji obszar tatrzański został całkowicie zalany a następnie pogrzebany pod pokrywą odsłaniających się dalej ku północy głębokowodnych utworów fliszowych wyższej części eocenu i oligocenu. W miocenie w czasie ruchów tektonicznych młodszego etapu orogenezy alpejskiej obszar Tatr został wydźwignięty [5]. Erozja pokrywy fliszowej zapoczątkowała proces formowania współczesnej rzeźby tego obszaru.
Uproszczona tabela stratygraficzna
